TASAVVUF NEDİR ?

TASAVVUF; Kuran’nın ve Resülullah’ın (sav) izinde bulunmaktır. Kuran, Sünnet ve imamların içtihatları dairesinde düşünmek ve yaşamaktır. Dini tartışmak değil, iç ve dış olarak yaşamaktır. Halkın anlamayacağı sözleri konuşmak, tasavvuf değildir. Tasavvuf İhsanı yakalamaktır. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) açıkladı: "İhsan; Allah'ı sanki gözlerinle görüyormuşsun gibi Allah'a ibadet etmendir. Sen O'nu görmesen de O seni görüyor." (Müslim,Nesai,Ebu Davud,Tirmizi),haline ermektir.Tasavvuf gaflet uykusundan uyanmak, nefsin alışkanlıklarını,arzularını bırakmak,kötü arkadaşlardan kaçmak,Allah Rasülu (sav)’nin ahlâkı ile ahlaklanmaktır. Tasavvuf, ihlâsı arttırmak içindir. Salah erbabı olmuş, kurtuluşa ermiş olanların yollarına girmektir. Tasavvuf, imanı kuvvetlendirmek ve İslamiyet’e uymakta kolaylık duymak içindir. Tarikat ve hakikat, İslâmiyet’in hizmetçileridir. Tarikat, mahlukları yok bilmektir. Hakikat, Allahû Teâlâ’yı var bilmektir. Tasavvuf ve tarikatın maksadı insanları güzel ahlâk ile ahlâklandırmak, hâl ehlinden olmasını sağlamaktır. Gayesi ise; Hakk’ın rızasını kazanmak, nefsi temizlemektir. Tasavvufta asl olan iki şey; Hakka karşı sadakat, mahlukata karşı güzel huydur. Tasavvuf yolunda mutlaka rehber lazımdır. Rehbersiz bu yolun gidilmesi çok zordur.

SEYYİD-İ ŞERİF CÜRCANİ’ye göre tasavvuf, “Şeriatın zahir ve batınını, ahkâm ve adabını bilip yaşamaktır.” Niceleri vardır ki kendilerini ehli tasavvuf zannederek şeriatın zahirini ve batınını terk ederler. Tarikatın adab ve ahvalini hiçe sayarlar. Kuran ve Sünnetin uygun görmediklerini uygun görürler, Kuran ve sünnetin emirlerini kendilerine göre yorumlayıp heva ve heveslerini rab edinirler.

EBÛ HAFS EL-HADÂD’ göre "Tasavvuf tamamen edebden ibarettir". Tasavvuf edeb-i Muhammedi'dir ki, siret-i nebeviyye bağlılık, münasebet ve Ona ait olmadır. O nu her şeyden fazla Sevmektir. Bu derviş kardeşlerin hem iç alemlerini, hem de dış alemlerini Muhammedi edeble edeblendirmeleridir.
"Edeb İlahi nurdan bir taçtır ki, onu başına geçirdikten sonra istediğin yere gidebilirsin".

SEMNUN MUHİB’be göre tasavvuf, “Hiçbir şeye sahib olmaman, hiçbir şeyin de sana sahib olmamasıdır. Nefse kul, şeytana zebun olmamaktır”. Kendini bu dünyada, yolculuk esnasında bir mola vermiş gibi görüb, her şeyin sahibinin Allah olduğunu hissetmektir. Bütün manevi hallerin ve makamların sahibinin, vericisinin Allah olduğunu bilip yaşamaktır. En önemlisi de bu manevi makamların seni sahiblenmemesidir. Bir kısım ehli tasavvuf bu manevi hallerin kulu ve kölesi olmaktan kendilerini kurtaramamıştır.

SÜHREVERDİ’ye göre, “Başlangıcı, ilim; ortası amel; sonu, mevhibedir”. Yani sonu ihsan, Sevgi, Hediyedir. Tasavvufun hedefi de marifetullah olarak belirlenmiştir. Bu Kuran ifadesi ile, “hakka’l-yakîn”dir. Binaenaleyh tasavvuf, Allah’ı isbatı aşıp, seyr-u sulük yoluyla, “arınma” ile Allah’ı hissetmeye, isimden müsemmaya geçmeye çalışmaktır. Tasavvuf, Allah Teâlâ’nın insana “şah damarından daha yakın olan”(Kaf-16) yakınlığını ve “Attığın zaman da sen atmadın, lâkin Allah attı.”(Enfal-17) ayetindeki inceliği taddırmak ve hissettirmektir. Tasavvuf, hallerin temizliğidir. Halleri temiz olan ve her şeyin temizini alan derviştir. Tasavvuf hallerin, işlerin ve huyların en iyisini alıp uygulamaktır. Derviş gelenin, gidenin, varın ve yoğun kendisini meşgul ve rahatsız etmediği insandır. Derviş yakın görünen, fakat erişilmesi güç olan insandır.

Fahreddin Razi hazretleri (1149-1209), Mefatihu'l-Gayb da (Tefsir-i Kebir) Fâtiha-i şerifenin tefsirinde; şeriat-tarikat ve hakikatı şöyle izah ediyorlar: Üç çeşit İlâhî emir tebliğ buyuruldu: Birincisi, zâhirî amellere muvâzabet, yani aksatmadan devam etmektir ki, şerîat makâmıdır. Bunu, “Ancak sana ibâdet ederiz” âyet-i kerîmesi tebliğ eder.

İkincisi, şehâdet âleminden gayb âlemine tevecühle (görünen âlemden görünmeyen âleme yönelerek), o âlemi bu âleme musahhar yani boyun eğmiş, emri altına girmiş görmek ve gaybî imdat (mânevî yardım) olmadıkça, zâhirî amellerde istikametin müyesser olamayacağını bilmektir ki, bu, tarîkat makâmıdır. Yani; her türlü yardımın, hatta günahlardan kaçınıp ibâdetleri yapabilmenin dahi Allah Teâlâ'nın tevfîki ve yardımı ile mümkün olduğunun şuûr ve idrâki içerisinde olmaktır. Şerîat makâmında amellerin mukabili sevap, tarîkat makâmında ise kurbiyettir, Allâh'a yakınlıktır. Bunu da, âyet-i celîledeki “Yalnız senden yardım dileriz” cümlesi bildirir.

Üçüncüsü de; şehâdet âlemini büsbütün azlolunmuş (hiçbir şeye tesiri kalmamış), bütün her şeyin ve her işin yalnızca Allâh'ın (c.c.) yed-i kudretinde olduğunu görmektir ki, bu da hakîkat makâmıdır. O makâmı müşâhede eden kulun, yakînen bileceği gibi, bunu da, “Bizi doğru yola hidâyet eyle” kavl-i şerîfi göstermektedir.

Burada bazı incelikler daha arzetmek isterim. Şöyle ki:Talep ve arzu edilen bir şeyin elde edilebilmesi için, beraberce çalışıp gayret sarf eden ruhlara nisbetle, yalnız başına hareket eden bir ruhun zayıf kalacağı müsellemdir, yani inkârı mümkün olmayan bir hakîkattir. Tek bir rûh, topluca hareket eden birçok rûhun nâil olduğu maksada, münferiden vâsıl olamaz. İnsan, tek başına arzusuna kavuşamayacağını anlayınca; rûhunun inkişâfı için, İlâhî nûr ve feyz talebinde bulunan mübârek ve mukaddes ruhlara iltihâk (katılma) lüzûmunu hisseder. Bu iltihaktan sonra, onlardan yardım göreceği için; talebi kuvvet, istîdâd ve kabiliyeti kemâl bulur, olgunlaşır. Binâenaleyh tek başına iken kavuşamayacağı maksatlara, bu beraberlikle nâil olabilir. İşte, “Bizi doğru yola hidâyet eyle” âyetini tâkip eden, “O, kendilerine in”am ettiğin mes”utların yoluna” buyurulması, bu güzel nükteden dolayıdır.

Bir rûhun, mübârek ve temiz ruhlarla beraberliği, onun kuvvet ve istidâdını ziyâdeleştirip kemâle erdirir. Bu bakımdan, fâsıklara işâret eden, “Ne o gadap olunanların” ve kâfirlere delâlet eden, “Ne de sapkınların yoluna değil” kavilleriyle, habis ruhlarla beraberliğin de hüsrânı mûcip olacağı, zarar ve ziyanı beraberinde getireceği, tahzîr (sakındırma) yoluyla anlatılmış oluyor.

Hulâsa; yukarıda ifade olunduğu üzere, “Ancak sana kulluk ve ibâdet ederiz” âyeti ile şerîat makâmı, “Ancak senden yardım dileriz” kavli ile tarîkat makâmı, “Bizi doğru yola hidâyet eyle” âyet-i celîlesi ile de, hakîkat makâmı gösteriliyor. Sonra da, Erbâb-ı sâfâ (iyi kimseler) ile beraber olmak sayesinde istîdat kazanmanın, erbâb-ı şekâvetten (kötü kimselerden) uzak durmakla da, istikmâl-i feyz etmenin yani feyzini tamamlamanın kolaylaşacağı bildiriliyor.

Bazı âlimler derler ki, “Bizi doğru yola hidâyet eyle” kavli ile iktifâ buyurulmayıp ta, “O kendilerine in'âm ettiğin mes'utların-bahtiyarların yoluna” dahi denilmesinin hikmeti şu olmalıdır:Bir derviş; kendisini, dalâlet yollarından koruyup doğru yola sevkedecek bir mürşidin feyizli nazarlarına mazhar olmadıkça, hidâyet ve mükaşefe makamlarına vâsıl olamaz... Yani maksada götüren, gâyeye ulaştıran yola ve gayb âleminin görülmesini sağlayan hâllere kavuşamaz. Mürşidin lüzûmu âşikârdır, ona olan ihtiyaç açıktır... Zira halkın ekserisi, hakkı bâtıldan ayırmaya muktedir değillerdir; hidâyeti dalâletten, doğruyu eğriden, sağlamı bozuktan, güzeli çirkinden ayırt edemezler. Bir noksan ve kusurlu olan bir kimse, her halde bir Mürşid i kâmile uyup onun ardından gitmelidir ki, ondan kuvvet, bilgi, muhabbet ala ala o da kemâl derecesine doğru yol alabilsin.

GAZALİ’ye göre,tasavvuf “Kalbi Hakk’a bağlayıp, masiva ile ilgiyi kesmektir”. Hatta bazıları demişler ki “Bir kısım evliya tanırım ki, onlar duadan dahi teeddüp ederek ancak zikir ile meşguldürler. O yüce şahsiyetler rızaya boyun kestiklerinden, kazayı def etmek için teşebbüse geçmeyi, kendilerine haram bilmişlerdir”. Ehli tasavvuf hakikate yükselebilmenin, daima Hakk'ın yolunda bulunmakla, yani: "Artık namazı bitirdiğiniz vakit ayakta, otururken veya yanlarınız üzerinde iken, Allah'ı zikredin..."(Nisa-103) ve “Allah'ı zikr etmek elbette en büyük ibadettir.”(Ankebut-45) ayetlerini bir an hatırdan çıkarmayarak bu hal ile hallenmektir. Tasavvuf ehli kemale ermenin Allah ve Resülüne ve onlara tabi olanlara sırf muhabbet beslemekle, halkın içinde onlara rehber olarak çalışmakla, halkın ihtiyaçlarını görmekle mümkün olabileceğine inanırlar. Bu bir hususiyettir. Bu hali herkesin görüp idrak etmesi, bu hale erişmesi mümkün değildir.

Şimdi bu zamanda derviş kardeşlerin heva ve hevesten kendilerini nasıl kurtaracaklarını düşünmeye çalışalım:İnsan, hayatı müddetince heva ve heves ile beraber yaşar. O halde bundan kurtulma yolu nedir? Tabi insan, yaşamak için yiyecek, içecek, yatacak, yakacak, doyacak, sevecek, bütün hayati ihtiyaçlara bağlanacak. İşte, tarikat dervişe zikir, fikir ve aşk yoluyla bunları gönülden nasıl çıkaracağını bildirir.

Masivadan ilgiyi kesmek demek, maddeye gönül vermemek, ona bağlanmamak demektir; yoksa madde ile meşgul olmamak demek değildir. Derviş, herkes gibi umumi hayata karışacak, kendi işini ve başkalarının işlerini yapmaya çalışacak, mukadderse zengin olacak, hiçbir surette Hak'tan ayrılmayacaktır. Fakat bunlara gönlünü bağlamıyacak, Malikü'l-Mülk'ü düşünecek, bugün kendi elinde Hakk'ın emaneti ve atası olan her türlü nimetin, yarın başkasının eline geçmesinin tabii olduğunu düşünecek ve kaybından dolayı asla müteessir olmayacaktır."Tasavvuf, sulh ile değil, cenk ile hasıl olur". Tasavvuf, mücadele ile elde edilir. Cenab-ı Hakk'ın emri, nefisle mücadele etmektir. Nefsin meşru olmayan bütün dileklerine karşı gelmektir. Nefsiyle mücadele, vatana saldıran düşmana karşı cihad, sulh zamanında memleket içinde zulme karşı mücahede, hakkı korumak için yapılan çabalar, nefsinin hevesatına kapılmamak için her türlü eksik ve yanlışlıklardan korunmaktır.